People, Ethnic, Nation and Race

Malay people, ethnic Malay, Malayu nation and Malay race. I had been considering the different meaning of these terms we usually use interchangeably. Malay people is a wider and general term to encompass the coastal people in Malay archipelago. It is a loose grouping of people with lack of sense of togetherness. 

With the growth and development of sense of togetherness, then we called ethnic Malays e.g. Sarawakian Malay, Kedahan Malay, Jambi Malay etc. The sense of togetherness may arise from the similar dialects of use, same locality, common cultural heritages and customs and under previously same ruling kingdom. 

Malayu nation is the spirit and the sense of patriotism over a nation or country. Malayu nation was present during the existence of Malayu kingdom. And Malayan nationalism based on the nation of Malay states in peninsula. In simplest term, nation is politically derived. Malay race is a grouping of humans based on their similar shared phenotype features. It is more of biologically and genetically derived. A nation status may lower to an ethnic once the ruling kingdom ceased or under the ruling of greater kingdom or governance. E.g. Banjar was previously a nation before being part of current Indonesia whereby the status degraded to merely an ethnic as the nationality is Indonesian. 

However, in Malaysia, our nationality is Malaysian but the nation-sense is still based on our racial (phenotype) differences i.e. Malay race, Chinese race and Indian race although there is nothing such as Chinese race and Indian race. The correct term is nationality i.e. Chinese nationality, Indian nationality. Only during British occupation, Malay nationality was shaped in peninsula. Previously, the nationality was based on the states i.e. Perakian, Johorean, Kedahan etc. And we are still inheriting that colonial classifications. 

This created misunderstanding and misconception regarding Bangsa Melayu, in addition to the ambiguity of "bangsa" term in Malay which can be interpreted as either nation or race.

Banjar Pahuluan dan Dayak Meratus

Menurut mitologi Dayak Meratus, Bambang Basiwara dan Sandayuhan, dua beradik menurunkan dua suku: Banjar Pahuluan dan Dayak Meratus (Bukit). Dayak dan Banjar merupakan pengkelasan yang wujud dan dikukuhkan secara politik untuk tujuan pentadbiran.

Suku Banjar wujud hasil kesatuan politik, agama dan budaya iaitu dengan berdirinya Kesultanan Banjarmasin dan diteruskan oleh ibu kota berikutnya, Martapura. Manakala, dayak ialah pengkelasan secara umum untuk tujuan pentadbiran saat penjajahan Belanda di Kalimantan, untuk mengelompokkan peribumi yang tidak beragama Islam dan tidak berbudaya Melayu.

Oleh itu, wujud "duality" dalam masyarakat peribumi Kalimantan; Melayu dan Dayak. Dalam kategori Melayu itu sendiri, terdiri daripada pelbagai suku, iaitu suku Banjar, Melayu Berau, Melayu Kutai, Melayu Pontianak dsb. Manakala, kategori Dayak memuatkan Dayak Maanyan, Ngaju, Lawangan, Bakumpai, Dusun, Meratus/Bukit, dsb.

Peta Taburan Etnik di Kalimantan

Walaupun Banjar Pahuluan dan Dayak Meratus merupakan "adik-beradik", namun faktor politik dan agama telah memisahkan mereka. Saat sebahagian masyarakat asli Pergunungan Meratus memeluk Islam ketika perluasan kuasa oleh Kesultanan Banjarmasin, maka mereka mengambil dan memakai gelaran Banjar. Manakala saudara mereka yang masih kaharingan, kekal dipanggil orang Bukit sehinggalah semangat kesatuan Dayak wujud hasil gerakan Tjilik Riwut.

Namun, pada zaman ini, telah wujud kesedaran tentang ketidakperluan membuang gelaran suku asal mereka walaupun telah berpindah agama.

Rahsia Warna dan Jalur Keturunan: Merah, Kuning, Hitam, Putih dan Biru

Jalur Merah - ialah jalur keturunan raja-raja melayu yang memang asal dari semenanjung atau tanah besar.

Bendera negeri Kedah Darul Aman.

Bendera negeri Kelantan Darul Naim.

Warna merah begitu dominan dalam bendera Kedah dan Kelantan, menandakan jurai keturunan pemerintah ialah raja-raja asal semenanjung. Hal ini tidak mengharainkan kerana tamadun di Kedah Tua wujud seawal 600 Sebelum Masihi (2,600 tahun yang lalu) dan banyak kerajaan2 purba wujud di sekitar daerah Kelantan seperti Chihtu (Tanah Merah), Panpan dan Langkasuka sekitar 100 SM hingga 200 M.

Jalur Kuning - boleh dianggap sebagai jalur keturunan sriwijaya-palembang dan justeru keturunan Melaka. Turut digunakan untuk keturunan raja-raja melayu dari kepulauan atau seberang.

Bendera Negeri Semibilan.
N.B. Hitam melambangkan pemimpin-peminpin luak.

Bendera negeri Selangor.

Bendera negeri Perak - Kuning melambangkan Raja Muda.

Warna kuning dapat dilihat pada bendera Perak, Selangor dan Negeri Sembilan. Sultan Perak ialah jurai keturunan terus Sultan Melaka yang sah; iaitu Sultan Muzaffar Shah. Selangor ialah negeri melayu yang dirajakan dengan keturunan raja bugis (raja luwu). Manakala Negeri Sembilan pula dirajakan dengan keturunan raja pagar ruyung (raja melewar). Kesemuanya dengan izin Sultan Melaka pada ketika itu.

Walaupun jalur kuning dan jalur merah berbeza, tetapi diduga daripada satu jurai keturunan yang sama. Menurut Sejarah Melayu, Raja Suran mewariskan wilayahnya kepada dua puteranya. Satu berkuasa di Amdan Negara (Kelantan-Kedah Tua) oleh Maharaja Dipang dan satu lagi di Sriwijaya- Sumatera (Palembang-Malayu) oleh Maharaja Dhiraja. Kemungkinan, keturunan Maharaja Dipang ialah jalur merah manakala keturunan Maharaja Dhiraja termasuk dalam jalur kuning

Jalur Hitam - ialah jalur keturunan bendahara. Kebiasaannya, jawatan bendahara dipegang pemimpin orang melayu asal semenanjung atau kerabat diraja yang terpercaya.

Bendera negeri Terengganu Darul Iman.

Bendera negeri Pahang Darul Makmur.

Warna hitam dalam bendera Perak melambangkan Raja di-Hilir.
N.B. Tok Temong pemimpin tempatan Hulu Perak digelar pemilik Mengkong Hitam.

Pahang diletakkan di bawah kekuasaan Bendahara Melaka dan kemudiannya Bendahara Johor-Riau. Terengganu pula diletakkan di bawah kekuasaan anak kepada Bendahara Johor-Riau. Perak pernah berada di bawah pemimpin tempatan selepas era kerajaan purba Perak iaitu Panglima Sakai (Raja di Hilir), Maharaja Lambor (wilayah Perak Tengah) dan Tok Temong (wilayah Hulu Perak). Selain itu, dalam bendera Negeri Sembilan, wujud warna hitam, untuk menunjukkan peranan penghulu dan undang luak-luak daripada suku Biduanda (keturunan campur Minang dan Jakun) yang membentuk asas sistem pemerintahan Negeri Sembilan.

Jalur Putih - ialah jalur keturunan kerabat diraja atau pembesar negeri yang diangkat menjadi raja di sesebuah negeri. Namun dia bukanlah waris takhta dari jalur kuning atau merah.

Bendera negeri Pahang dengan gelaran Tok Gajah. 

Bendera negeri Terengganu, terkenal dengan penyu.

Kebanyakkan wilayah yang sebelumnya diperintah keturunan Bendahara atau pemimpin tempatan diangkat menjadi raja bagi negeri baharu yang berdaulat setelah empayar Melaka dan Johor-Riau berpecah. Sebagai contoh; Pahang dan Terengganu.

Jalur Biru - lambang kekuasaan ketemenggungan dan sangat berkait rapat dengan kelautan. Biru juga melambangkan kuasa rakyat dalam negeri.

Bendera negeri Johor Darul Ta'zim.

Khusus bagi negeri Johor, jalur keturunannya ialah dibawah ketemenggungan. Kerajaan negeri Johor dan laut sangat rapat. Bahkan orang laut terakhir kali menumpahkan taat setia kepada raja Melayu di Johor sebelum membawa diri dan lenyap daripada sistem pemerintahan negeri. Biru juga melambangkan kuasa rakyat, di mana pertama kali rakyat melayu bangkit menentang raja berlaku di johor dalam peristiwa raja mahmud mangkat dijulang dan jawatan raja disandang keturunan bendahara dan kemudiannya temenggung berjaya mengambil alih kuasa pemerintahan negeri setelah campur tangan British.

5 benang halus jurai keturunan raja-raja Melayu di semenanjung sudah disuguhkan. 4 daripada 5 warna ini menjadi warna Jalur Gemilang. Merah Putih ialah warna asas dan kombinasi keramat.

Jalur Gemilang, bendera persekutuan Malaysia.

Konsep Suku dalam Masyarakat Pribumi Nusantara (Bahagian 2)

Orang Asal vs Orang Rantau/Dagang

Terdapat beberapa kekeliruan berkenaan definisi Orang Asal dan Orang Asli, bahkan dalam sistem perundangan. Orang Asal ialah anak watan bagi sesuatu negeri atau wilayah. orang Melayu, Orang Asli, orang Iban, orang Dusun dan lain-lain etnik peribumi ialah Orang Asal bagi negeri atau wilayah masing-masing. Orang Asal di Nusantara ialah masyarakat peribumi yang mendiami wilayah ini sejak semula, dan Orang Asal tidak setara dengan Melayu Proto kerana Melayu Deutro juga ialah Orang Asal bagi kawasan penempatan mereka. Hal ini juga dikuatkan dengan bukti kajian genetik yang mengesahkan bahawa Melayu Proto (sebagai contoh Orang Asli) dan Melayu Deutro (sebagai contoh orang Melayu Semenanjung) berasal daripada satu jurai keturunan yang sama. Menurut Puan Zaharah Sulaiman, pengkajiselidik sejarah, suku-suku peribumi di Asia Tenggara berpunca daripada satu kelompok manusia yang dipanggil Semang (Negrito). Melalui prinsip "enggang sama enggang dan pipit sama pipit", manusia berpecah-pecah mengikut kelompok masing-masing dan berevolusi secara mandiri dan hal ini kelak melahirkan suku-suku yang berbeza seperti yang kita kenali. Daripada Negrito itu, maka turunlah suku Senoi, suku Melayu Asli dan seterusnya suku-suku Melayu Muda atau Melayu Deutro seperti orang Melayu (pesisir), orang Jawa, orang Minang dan lain-lain. Revolusi dan perubahan cara hidup manusia kemudiannya mengubah pola kehidupan suku-suku ini yang dikelaskan kepada Melayu Proto dan Melayu Deutro berdasarkan perbezaan cara hidup. 

Gambar 1: Taburan Suku-suku Orang Asli di Semenanjung.
N.B. Di sesetengah kawasan terdapat pertindihan antara suku Melayu dan suku-suku Orang Asli. 

Gambar 2: Jurai Penurunan Suku-Suku di Nusantara.

Orang Rantau/Dagang ialah mereka yang berhijrah dari kampung halaman atau negeri asal ke tempat baharu atas faktor politik, ekonomi dan pendidikan. Dalam sejarah bangsa Melayu, begitu banyak hikayat-hikayat yang menceritakan perpindahan atau perantauan raja mahupun anak raja dalam peristiwa buka negeri. Sebagai contoh, Sultan Iskandar Syah, berhijrah daripada Singapura Purba ke Bentayan dan akhirnya ke Melaka sebelum membuka negeri di situ. Ketika tiba di Melaka, Sultan Iskandar Syah mendapati telah wujud perkampungan orang Melayu di situ. Oleh itu, orang Melayu di Melaka pada saat itu ialah Orang Asal bagi Melaka manakala Sultan Iskandar Syah dan pengikutnya merupakan Orang Rantau walaupun kedua-dua mereka ialah orang Melayu. Dan dalam warisan sistem pemerintahan kesultanan Melayu Melaka, kebiasaannya, raja atau sultan merupakan Orang Rantau yang mempunyai "darah raja" manakala jawatan bendahara biasanya disandang pemimpin Orang Asal wilayah tersebut. Hal ini dapat juga diteliti antara Demang Lebar Daun dan Sang Sapurba di mana Sang Sapurba yang menikahi putri Demang Lebar Daun diangkat menjadi Raja manakala Demang Lebar Daun berperanan sebagai Bendahara atau Patih (penasihat). Selain itu, di Semenanjung, wujud istilah Melayu Jati dan Melayu Dagang. Melayu Jati ialah Orang Asal di Semenanjung seperti Melayu Kedah, Melayu Patani, Melayu Kelantan, Melayu Terengganu, Melayu Pahang, Melayu Perak, Melayu Selangor, Melayu Negeri Sembilan, Melayu Melaka, Melayu Johor dan Melayu Singapura. Manakala, Melayu Dagang ialah mana-mana suku peribumi daripada Nusantara atau Alam Melayu yang berhijarah ke Tanah Melayu. Mereka ialah orang Jawa, Minang, Kampar, Banjar, Rawa, Bugis, Aceh, Mandailing dan lain-lain lagi. Kebanyakkan Melayu Dagang berhijrah ke Tanah Melayu kerana faktor politik dan ekonomi akibat peperangan dan penindasan penjajah. 

Gambar 3: Antara Melayu Dagang dan Melayu Jati di Malaya.

Antara contoh yang menarik tentang interaksi atau hubungan antara Orang Asal dan Orang Rantau ialah dalam pembukaan Negeri Sembilan. Sebelum kedatangan perantau Minang di Negeri Sembilan, telah wujud sistem pemerintahan tersendiri di negeri tersebut. Hal ini terbukti melalui kitab Negarakertagama yang ditulis pada abad ke-14, nama luak Sungai Ujong telah pun wujud sebelum pembentukan Negeri Sembilan. Negeri Sembilan mula dibentuk apabila pengulu-penghulu luak-luak yang sembilan meminta izin Sultan Melaka untuk mencari anak raja bagi dirajakan negeri mereka. Sultan Melaka memberi perkenan lalu anak raja daripada Pagar Ruyung, Sumatra dipilih sebagai raja pada sekitar abad ke-18. Perkahwinan antara Raja Malewar (anak raja Pagar Ruyung) dan beberapa orang pengikutnya dengan anak-anak pemimpin Orang Asal (iaitu orang Jakun) telah melahirkan Suku Biduanda. Suku Biduanda inilah yang layak memegang jawatang undang yang empat iaitu undang di luak Sungai Ujong, Johol, Jelebu dan Rembau serta jawatan penghulu di luak Terachi, Gunung Pasir, Ulu Muar, Inas (Sri Menanti) dan Jempol. Kemudiannya, datang kelompok kedua penghijrahan daripada golongan rakyat Minang. Kemudiannya berlaku penyesuaian antara rakyat Minang dan rakyat Jakun. Bagi orang Jakun yang tidak dapat menerima perubahan baharu ini, mereka beransur ke pedalaman. Rakyat Jakun dan Minang inilah yang membentuk Melayu Negeri Sembilan hari ini. Manakala orang Jakun yang beransur ke pedalaman kekal dengan cara hidup suku Jakun. 

Gambar 4: Luak-luak di Negeri Sembilan sebelum wujudnya daerah-daerah moden.

Pamali: Sunda dan Jawa (1)

Pulau yang kini dikenali dengan nama pulau Jawa, pada asalnya menempatkan manusia yang sebangsa dan satu suku. Mereka belum lagi membezakan diri mereka kepada Jawa, Sunda, Madura, Osing, Cirebon, Banten, Betawi, dan Banyumasan - melainkan menyatakan daerah asal mereka apabila bertemu. Pulau Jawa juga turut dijoloki sebagai Pulau Hyang atau Pulau Dewata kerana pulau ini dianggap tempat di mana Dewi Sita dibawa lari seperti yang terakam dalam karya Ramayana. Selain itu, terdapat beberapa pergunungan di pulau ini diabadikan dengan nama Hyang; sebagai contoh: Parahyangan (Priangan, Jawa Barat), Dihyang (Dieng, Jawa Tengah) dan Iyang (Iyang, Jawa Timur). 

Kerajaan Awal

Selain daripada situs Gunung Padang yang dianggar berusia 20 000 tahun, kebudayaan awal yang wujud di pulau ini ialah kebudayaan Buni, seawal 400 SM dan terletak di pesisir utara Jawa Barat. Kebudayaan Buni ini kemudian digantikan dengan kerajaan Salakanagara (Kota Perak). Pemerintah tempatan terakhir sebelum kerajaan Salakanagara berdiri ialah Aki Tirem. Menantunya mewarisi kepimpinannya dan memulakan kerajaan Salakanagara sekitar 130M dan kerajaan ini berakhir pada 362M. Salakanagara kemudian menjadi negeri bawahan kerajaan Tarumanagara yang dibangunkan oleh wangsa atau dinasti Warman. Tarumanagara atau Kota Taruma diduga namanya diambil sempena sebuah sungai, iaitu Citarum. Pada 526M, Suryawarman pemerintah Taruma yang ke-7, telah mengangkat menantunya, Manikmaya yang berasal dari Jawa Timur sebagai rajaresi di wilayah kebuyutan atau mandala Kendan. 

Pada masa yang sama, wujud sebuah kerajaan purba di timur Tarumanagara yang digelar masyarakat tempatan sebagai Medang Kemulan. Perkataan "kemulan" diduga bererti permulaan atau kerajaan pra-Medang. Medang Kemulan muncul dalam hikayat Aji Saka dan hikayat asal-usul orang Madura. Menurut hikayat Aji Saka, Medang Kemulan diperintah oleh bangsa denawa dan rajanya pada ketika itu bernama, Prabu Dewata Cengkar. Semulanya, Prabu Dewata Cengkar ialah raja yang adil dan saksama. Namun, suatu ketika, tukang masak diraja secara tidak sengaja terhiris jarinya ketika memasak dan darahnya tercampur dalam panganan sang prabu. Semenjak itu, sang prabu menjadi raja yang zalim dan dahagakan darah manusia. 

Kemudian, di pesisir utara Jawa Tengah, sekitar Pekalongan dan Jepara, wujud sebuah kerajaan yang bernama Holing menurut catatan Cina. Holing ini diduga sepadan dengan kerajaan Kalingga dalam Babad Tanah Djawi dan turut digelar sebagai kerajaan Jawa. Kerajaan Jawa ini wujud sekitar abad ke-6 atau ke-7 Masihi. Meskipun kerajaan ini digelar kerajaan Jawa, namun berdasarkan rekod yang ditemui, kerajaan ini menggunakan bahasa Melayu kuno sebagai bahasa rasmi dan dalam menulis prasasti (e.g. prasasti Sojomerto). Pendulu bagi kerajaan Jawa ini ialah Santanu yang kemudiannya diwarisi Dapunta Selendra. Oleh itu, kerajaan Jawa ini dapat dirumuskan sebagai milik wangsa Sailendra. 

Sunda dan Galuh

Pemerintah terakhir daripada wangsa Warman yang memerintah Tarumanagara tidak memiliki putera. Linggawarman mempunyai dua orang puteri, iaitu Manasih dan Sobakancana. Manasih telah diperisterikan dengan Tarusbawa, pemerintah daerah Sunda Sembawa yang merupakan bekas ibu kota Tarumanagara. Manakala, Sobakancana menjadi isteri Dapunta Sri Jayanasa yang kelak mendirikan kerajaan Sriwijaya yang berpusat di Palembang. Oleh itu, takhta pemerintahan Tarumanagara beralih kepada Tarusbawa dan menandakan berakhirnya pemerintahan wangsa Warman. Tarusbawa kemudiannya menukar nama kerajaan Tarumanagara kepada Sunda dan memindahkan ibu kotanya ke Sundapura. Hal ini menimbulkan ketidakpuasan hati, cucu Manikmaya yang merupakan rajaresi Kendan. Rajaresi Wretikandayun yang mendirikan kota Galuh, mengisytiharkan bebas daripada kekuasaan Sunda dan berdiri sebagai kerajaan yang merdeka meliputi wilayah Kendan, sekitar Nagreg dan Garut. 

Putera kepada Wretikandayun, iaitu Mandiminyak memperisterikan Prawati, puteri kepada Ratu Shima, pemerintah kerajaan Jawa. Hasil perkahwinan tersebut, dikurniakan seorang putera bernama Bratasenawa dan menjadi pemerintah kerajaan Galuh yang ke-3. Bratasenawa kemudian memperisteri cucu kepada Ratu Shima, iaitu Sanaha. Bratasenawa dan Sanaha memperoleh seorang putera yang dinamakan Sanjaya atau Rakyan Jambri. Mandiminyak dan Bratasenawa diduga sebagai pemerintah kerajaan Galuh dan Jawa pada masa yang sama. Walau bagaimanapun, prasasti Canggal menyatakan bahawa Sanjaya mewarisi takhta kerajaan Jawa (Kalingga) daripada Sanna melalui saudara perempuannya iaitu Sannaha setelah kerajaan berada dalam perpecahan. 

Purbasora, saudara seibu Bratasenawa (hasil pernikahan Rahyang Sempakwaja dan Prawati) berhasil merampas takhta pemerintahan Galuh. Bratasenawa dan keluarganya mengungsi ke kerajaan Sunda untuk memohon perlindungan dan bantuan. Ironinya, datuk kepada Bratasenawa (iaitu Wretikandayun) dahulu ingin berpisah daripada kerajaan Sunda di bawah Tarusbawa. Kini cucu Wretikandayu telah datang memohon perlindungan dan bantuan daripada Tarusbawa. Kerajaan Sunda diperintah oleh Tarusbawa dan kemudiannya diwarisi puteranya, Rakyan Sundasambawa. Rakyan Sundasambawa tidak memerintah lama dan meninggalkan seorang puteri bernama Nay Sekarkancana atau Tejakencana. Tejakencana kemudiannya diperisterikan kepada Sanjaya dan menjadi pemerintah kerajaan Sunda dengan gelaran, Prabu Harisdarma. Baginda juga dikurniakan seorang putera hasil perkahwinannya dengan Tejakencana, bernama Rakyan Tamperan. 

Dengan bantuan Tarusbawa dan kerajaan Sunda, Sanjaya berhasil membunuh Purbasora dan menuntut takhta Galuh. Oleh kerana Sanjaya sedang bertakhta di Sunda, maka ditawarkan kepada Demunawan, adik kepada Purbasora. Namun, Sampakwaja menolak pelawaan tersebut kerana khuatir akan muslihat Sanjaya untuk menghapuskan Demunawan. Oleh itu, Sanjaya melantik Premana, cucu kepada Purbasora untuk menjadi penguasa Galuh dibawah seliaan Rakyan Tamperan sebagai Patih.

bersambung...

Konsep Suku dalam Masyarakat Pribumi Nusantara (Bahagian 1)

     

Kita sememangnya, satu rumpun, satu bangsa, dan satu keluarga. Walau bagaimanapun, penerapan model kefahaman Barat terhadap etnik dan suku yang kaku dan tegar telah membawa kepada permasalahan dan pertelingkahan yang tidak berkesudahan. Sebelum itu, masyarakat pribumi Nusantara mengamalkan konsep “kecairan suku”. Seseorang boleh berpindah daripada satu suku kepada suku yang lain, dengan mengambil dan mengamalkan budaya, cara hidup dan bahasa suku baharunya. Berbeza dengan konsep Barat, bahawa etnik atau suku ialah ketetapan sejak lahir yang tidak boleh berubah atau dipinda. Dalam konsep Nusantara, selagi mana seseorang itu ialah pribumi Nusantara, serumpun budaya dan bahasa, maka tiada masalah untuk seseorang itu diterima masuk menjadi anggota suku yang lain.

Berikut ialah beberapa konsep asas yang berkait dengan konsep kesukuan yang perlu difahami:

1. 1        Melayu Proto dan Melayu Duetro
2. 2        Orang Asal dan Orang Dagang/Rantau
3. 3        Melayu Darat dan Melayu Laut (Jawaka vs Malayu)

Melayu Proto vs Melayu Deutro

     Pengkelasan masyarakat pribumi Nusantara kepada dua kelompok besar ini adalah didasari oleh perbezaan cara hidup dan pencapaian ketamadunan mereka. Masyarakat Melayu Proto ialah sebuah masyarakat yang mengamalkan cara hidup nomad atau separa nomad dan biasanya jauh daripada hubungan dengan dunia luar (kawasan pedalaman). Mereka masih memelihara cara hidup yang lebih tradisional (primitif/asas) dan kurang atau tidak terbuka kepada pembaharuan dan perubahan. Persemendaan sesama suku atau suku-suku yang berdekatan sahaja menyebabkan kurang kepelbagaian dalam genetik mereka. Kedudukan muka bumi penempatan mereka merupakan satu bentuk halangan semula jadi bagi mengekang kemasukan pengaruh asing atau luar. Mereka merupakan contoh tindak balas manusia untuk mengelak dan menolak sesuatu perubahan atau kedatangan anasir baharu dengan menjadi lebih tertutup dan berlebihan dalam mempamerkan atau memelihara unsur sedia ada. Masyarakat Melayu Proto menjadi lambang bukti betapa tuanya masyarakat pribumi Nusantara dan uniknya, tidak banyak bangsa di dunia ini yang masih mempunyai bentuk masyarakat proto mereka. 

     Meskipun cara hidup mereka dikatakan primitif (atau asas), namun tidak bermakna mereka tidak mempunyai ketamadunan langsung. Mereka mempunyai sistem pemerintahan tersendiri di mana setiap kampung diketuai oleh Tok Batin, Tok Ketua dan lain-lain gelaran. Kawasan penempatan mereka boleh jadi berada di bawah pengaruh sesebuah kerajaan pusat ataupun merupakan kawasan yang bebas. Berada di bawah pemerintahan pusat tidak menjadikan mereka Melayu Deutro melainkan mereka mengadaptasi cara hidup Melayu Deutro dan meninggalkan cara hidup lama mereka. Sumber ekonomi masyarakat Melayu Proto lebih kepada berbentuk sara diri. Antara kegiatan ekonomi mereka ialah meramu (memungut hasil hutan), memburu, menanam padi huma, menangkap ikan, mengutip hasil lautan dan sebagainya. Kadang kala, mereka turut terlibat dalam aktiviti perdagangan antarabangsa namun melalui orang tengah iaitu masyarakat di negara kota (iaitu Melayu Deutro) yang menjadi pusat pengumpulan barang dagangan dan hasil bumi. Masyarakat Melayu Proto mengamalkan kepercayaan animism atau dinamism, iaitu kepercayaan semangat hutan, laut dan lain-lain benda bukan hidup. 

• Masyarakat Temuan, kini sudah terbuka kepada pemodenan namun masih memelihara aspek kebudayaan warisan mereka. 

• Orang Laut adalah salah satu penyumbang kepada kestabilan dan keselamatan jalan perdagangan sewaktu zaman Empayar Melayu Sriwijaya dan Empayar Melayu Melaka.

     Melayu Deutro pula ialah masyarakat pribumi yang lebih kehadapan dalam aspek kemajuan dan ketamadunan berbanding dengan saudara sebangsa mereka, Melayu Proto. Mereka biasanya mendiami kawasan pesisir pantai atau kawasan pedalaman yang dihubungi sungai bagi memudahakan perhubungan dengan dunia luar. Kesediaan masyarakat pribumi untuk mengadakan hubungan dengan dunia luar membuka peluang kepada pertukaran idea dan teknologi serta meningkatkan sumber pendapatan dan taraf hidup. Struktur masyarakat juga semakin kompleks dan pencapaian tamadun yang lebih maju diterjemahkan dengan budaya yang tinggi. Menurut Ibn Khaldun, sesuatu masyarakat hadhari (bandar) dan tamadun dapat berkembang dengan dua faktor utama, iaitu hijrah (berpindah atau merantau) dan semangat assobiyah (semangat kebersamaan atau kolektif). Perpindahan masyarakat pribumi Nusantara dari satu tempat ke satu tempat dalam wilayah Nusantara secara dalaman (in situ) berlaku selama 35 000 tahun. Perpindahan dalam bentuk setempat atau in situ dalam batas wilayah sesuatu bangsa tidak menjadikan mereka sebagai pendatang tetapi lebih kepada perantau atau peneroka (jika mereka tiba di tempat yang belum diduduki atau dihuni). 

     Masyarakat Melayu Deutro mempunyai sistem pemerintahan yang lebih teratur dan kompleks. Pusat pemerintahan masyarakat Melayu Deutro biasanya merupakan sebuah negara kota yang turut berfungsi sebagai pusat ekonomi, keilmuan dan kebudayaan. Keluasan wilayah kekuasaan sesebuah negara kota pula bergantung kepada sejauh mana kesetiaan yang diterima oleh pemerintah negara kota tersebut, sama ada melalui pengakuan kedaulatan atau melalui peperangan dan penaklukan. Wilayah kekuasaan ini digelar negeri, manakala pusat pemerintahan dipanggil negara. Tambahan pula, sempadan negeri bagi sesebuah negara kota berubah-ubah bergantung kepada pengaruh dan kekuatan yang dimiliki. Negara-negara kota juga boleh membentuk pakatan atau konfederasi atas faktor ekonomi dan perdagangan, ketenteraan dan politik. 

     Kegiatan utama masyarakat Melayu Deutro ialah kegiatan ekonomi secara besar-besaran atau komersial. Sebagai contoh, penanaman padi untuk perdagangan, pertukangan besi dan kayu, perkapalan, pengurusan pelabuhan, artisan dan lain-lain lagi. Percambahan bentuk kegiatan ekonomi daripada bentuk sara diri kepada bentuk komersial melambangkan keperluan masyarakat yang semakin pelbagai seiring dengan kemajuan dan ketamadunan. Masyarakat Melayu Duetro juga turut mengamalkan kepercayaan semangat atau animism sebelum kedatangan agama-agama luar ke nusantara. Namun perbezaan antara mereka dengan masyarakat Melayu Proto ialah dipercayai mereka mempunyai ritual-ritual yang lebih kompleks dan binaan-binaan rumah ibadat yang besar untuk melambangkan ketinggian tamadun mereka. Sebagai contoh, telah ditemui binaan rumah ibadat yang tidak bercirikan Hindu-Buddha dan dipercayai merupakan binaan agama setempat (yang digelar agama gunung Jerai) di Sungai Batu, Kedah yang bertarikh sekitar 110 Masihi. 

• Masyarakat Melayu Riau antara penerus kebudayaan Melayu yang menjadi tunjang kepada Empayar Sriwijaya dan Empayar Melaka serta Johor-Riau. 

• Masyarakat Kelantan yang terkenal dengan kebudayaannya yang unik melambangkan kebudayaan Melayu Darat.

• Masyarakat Jawa yang terkenal dengan sinkritisme dan keteguhan dalam melestarikan kebudayaannya.

     Kesimpulannya, tiada pembahagian yang tegar antara Melayu Proto dan Melayu Deutro, terutamanya jika mahu dikelompokkan suku-suku tertentu di bawah salah satu pengkelasan di atas pada zaman ini. Hal ini kerana, telah terjadinya mobilisasi sosial dan penyediaan peluang kepada masyarakat pribumi sama ada Melayu Proto mahupun Melayu Deutro untuk sama-sama terlibat dalam pembinaan negara bangsa moden hari ini dan masih mengekalkan identiti asal seseorang atau sesuatu suku. Berbanding pada zaman bahari, sebagai contoh; masyarakat Dayak (Melayu Proto) di Kalimantan yang menerima pengaruh kebudayaan Melayu Deutro (Melayu dan Jawa) serta menganut agama Hindu dan kemudiannya Islam sebagai kesan daripada proses kemajuan telah diterima sebagai sebahagian daripada suku Melayu (sebagai contoh suku Banjar) dan dikelaskan sebagai Melayu Deutro. 

     Selain daripada itu, salah tafsiran bahawa Melayu Proto lebih tua berbanding Melayu Deutro juga perlu dikikis. Melayu Proto dan Melayu Deutro adalah daripada induk yang sama. Yang membezakan mereka ialah cara hidup mereka yang terbuka kepada pengaruh luar atau ketegaran mereka memelihara unsur sedia ada atau yang lama. Meskipun jika diukur umur genetik, maka didapati, umur genetik Melayu Deutro kebanyakkan lebih muda berbanding Melayu Proto adalah disebabkan Melayu Deutro bersemenda dengan suku yang jauh manakala Melayu Proto bersemenda sesama sendiri yang mengakibatkan kepelbagaian genetik yang lebih tinggi dalam Melayu Deutro. 

     Melayu Proto dan Melayu Deutro bukanlah semata-mata gelombang penghijrahan kerana penghijrahan itu sentiasa berlaku dari satu tempat ke tempat yang lain pada setiap zaman sebagai salah satu jalan kemajuan dan pembinaan tamadun. Pendapat yang mengatakan bahawa penghijrahan Melayu Proto dan Melayu Deutro dalam dua gelombang yang berbeza dan menganggap bahawa tempat asal bagi masyarakat pribumi Nusantara ialah dari Yunnan adalah tidak tepat. Kajian genetik mt-dna oleh Prof. Oppenheimer membuktikan bahawa pergerakan manusia ialah daripada selatan (Asia Tenggara) ke utara (Tanah Besar Asia) dan bukan sebaliknya. Bahkan jika wujud penghijrahan imbal balik ke selatan, tiada sebarang bentuk penggantian (displacement) atau kepupusan manusia asal di Asia Tenggara. Selagi mana mereka yang serumpun berhijrah dalam batas wilayah Nusantara, maka mereka tetap sebahagian daripada bangsa besar kita. 

     Sewajarnya, pembahagian Melayu Proto dan Melayu Deutro dilihat dalam bentuk spektrum yang bersambung kerana sesetengah suku masyarakat pribumi Nusantara menerima pembaharuan dan pengaruh luar pada zaman dan peringkat yang berbeza. Sesetengah suku mempamerkan sebahagian ciri Melayu Deutro dan sebahagian ciri Melayu Proto pada masa yang sama. Dengan menanggapi Melayu Proto dan Melayu Deutro sebagai spektrum yang cair dan mudah berubah memberi gambaran sebenar perkembangan kemajuan dan ketamadunan masyarakat pribumi Nusantara secara umum dan suku-suku pribumi secara khasnya.